"Een goed functionerende democratie met geloofwaardige bestuurders en politici is noodzakelijk om de grote vraagstukken van deze tijd aan te pakken," zegt senator Frits Lintmeijer in debat over de instelling van een staatscommissie. "De democratie doet het best goed, maar de politiek moet toegankelijker en geloofwaardiger zijn. En ook doortastend en daadkrachtig waar dat moet. Wij politici moeten het gewoon beter gaan doen."

Op allerlei manieren laten inwoners van Nederland zien dat ze invloed willen op zaken die hen raken. Natuurlijk bij de komst van een AZC in de buurt, maar ook bij de uitvoering van de PGB's en de aanleg van grootschalige infrastructuur. Tegelijkertijd signaleren we over een langere reeks van jaren dat de neiging om te gaan stemmen onder kiezers afneemt. Op hetzelfde moment vragen ruim 400.000 mensen een referendum aan over en bekritiseren volksvertegenwoordigers de legitimatie van het parlement zelfs in hun eigen parlement. Er is duidelijk iets aan de hand in de relatie tussen samenleving en politiek.

De onderzoekers van het SCP-rapport 'Meer democratie, minder politiek' vatten het bondig samen:

"Meer dan 90% van de Nederlanders steunt het idee van democratie, en meer dan 70% is voldoende tevreden met het functioneren van de democratie. Over de praktische invulling van de democratie, de politiek dus, is men minder tevreden. Er is veel kritiek op gekozen politici en grote steun voor meer inspraak van burgers en meer directe democratie... via referenda ...en bij benoeming van de burgemeester. De grootste groep vindt het echter niet nodig dat burgers invloed hebben op alle wetten en velen verkiezen de representatieve democratie boven een model waarin zoveel mogelijk wordt beslist per referendum."

Uitgangspunten

Reflectie op het eigen functioneren kan nooit kwaad, maar het moet geen navelstaren worden, dat afleidt van de grote vraagstukken in de samenleving. GroenLinks gaat bij een dergelijke reflectie uit van de volgende uitgangspunten:

1. Wat is nodig om ook in de toekomst vanuit de Staten-Generaal de noodzakelijke legitimiteit van het democratisch bestel te behouden en verder te versterken?

2. Hoe kunnen we de door de burgers gewenste invloed op hoe beleid en wetgeving tot stand komen vergroten en daarmee de kwaliteit van wetgeving verbeteren?

Kritisch

GroenLinks is in het verleden vaak kritisch geweest over de Eerste Kamer. Het ging haar daarbij vooral om de uitoefening van de primaire functie van de Eerste Kamer; het toetsen van wetgeving op rechtmatigheid en praktische uitvoerbaarheid. Die toetsing vindt zij zeker van toegevoegde waarde, maar volgens GroenLinks kan de Eerste Kamer die rol alleen spelen als zij in de samenleving toegevoegde waarde en gezag heeft en als de samenstelling van de Eerste Kamer door de kiezer als logisch wordt ervaren. Als dat niet het geval is, kun je beter naar een ander systeem van checks and balances zoeken in het wetgevingstraject. Een voorbeeld daarvan is de door GroenLinks vaker bepleite toets van wetgeving aan de grondwet door de rechter.

Lokale initiatieven als voorbeeld voor verbetering

De vraag of verbeteringen in het wetgevingsproces mogelijk zijn, wordt omarmd door de fractie van GroenLinks. Daarvoor dient haar tweede kernvraag als meetlat: hoe kunnen we de invloed op beleid en wetgeving van de burger vergroten? Het is allereerst aan het kabinet om met een bredere visie op het hele huis van Thorbecke te komen. GroenLinks adviseert onderzoeken hiernaar, al dan niet in de vorm van een staatscommissie, te kijken bij het lokaal bestuur. Directe vormen van democratie van co-productie tot participatie, van G-1000 initiatieven tot open raadsvergaderingen en van recht van initiatief tot experimenten met wijkbudgetten zijn vele malen verder ontwikkeld op het lokale niveau dan bij Kabinet en departementen. Niet alles is succesvol, maar op rijksniveau kan veel geleerd worden van wat lokaal al is uitgeprobeerd.