In de trein van Parijs naar huis schreef Europarlementariër Bas Eickhout tien antwoorden op de meestgestelde vragen over het akkoord op de klimaattop: Het Verdrag van Parijs.
1. Wat is er nu zo historisch aan die Parijs-deal?
Sinds 1992 belooft de wereld iets te doen tegen de opwarming van de aarde. Dat leidde in 1997 tot het Kyoto Protocol als eerste stap. Die eerste stap is echter amper gezet: de wereld werd in arm en rijk verdeeld en de rijke wereld zegde toe de eerste stap te zetten. De Verenigde Staten ratificeerden nooit en Canada stapte eruit toen bleek dat ze hun doel voor 2012 niet gingen halen. Omdat alle doelen werden gerelateerd aan 1990, hadden alle ex-Sovjetlanden geen serieus doel: hun economie was namelijk ingestort na 1990, dus elk reductiedoel hebben ze 'gehaald'. Uiteindelijk hebben na 1997 alleen de Europese landen en in mindere mate Japan, Australië en Nieuw-Zeeland enigszins serieus klimaatbeleid ingevoerd.
Toen in 2009 de poging werd gedaan om als gehele wereld een stap te zetten, klapte Kopenhagen jammerlijk uit elkaar. Nu is het voor de eerste keer wel gelukt: alle 195 landen hebben toegezegd klimaatbeleid te gaan uitvoeren zonder naar elkaar te wijzen. We doen allemaal mee.
2. Maar dat geldt pas voor na 2020 toch?
Helaas wel. Maar dat was ook de inzet van Parijs. Na het falen van Kopenhagen in 2009 was het duidelijk dat het Kyoto Protocol dreigde te eindigen in 2012 zonder een vervolg. Eigenlijk relatief snel, zegde de wereld in 2011 in Durban toe dat ze toch weer een poging gaan wagen om tot een mondiaal akkoord te komen. Dat was een overwinning van de Europese Unie, die in Durban slim aanbood het Kyoto Protocol te verlengen tot 2020 als de rest van de wereld zou toezeggen om na 2020 mee te doen aan een mondiaal akkoord. Uiteindelijk gingen China en India om, ondanks hun terechte kritieken dat ze dan tegelijkertijd met de Verenigde Staten een stap gaan zetten. In Durban werd de deadline voor 2015 gezet: dan moet die nieuwe deal worden gemaakt; met ingang van 2021 dus. Een bescheiden doel dat we toen al bekritiseerde; maar wat 'Parijs' nu niet te verwijten valt. De inzet was een mondiaal akkoord dat ingaat in 2021.
3. Dus, na ons de zondvloed?
Tja. Elk jaar dat we wachten met acties, wordt het moeilijker om de opwarming onder twee graden te houden. Laat staan anderhalve graad. Daarom is het belangrijk dat de deal in Parijs al in 2018 een 'global stocktaking' voorziet. Alle landen zullen dan kijken hoe we het doen met betrekking tot ons klimaatbeleid.
We weten allemaal het antwoord al: niet goed. Dus de druk zal in die drie jaar groeien om meer te doen. We hebben drie jaar om die druk op te voeren. Wat ook helpt is dat in de Parijs-deal het wetenschappelijke klimaatpanel van de VN (dat is het IPCC) is gevraagd om in 2018 een Speciaal Rapport te publiceren over de doelstelling om onder anderhalve graad te blijven. (Wat zijn de effecten van 1,5 graad? en welke emissiepaden zijn er nodig om op dat pad te blijven?) Niet voor niets is dat ook in 2018 gepland. Alles moet landen onder druk zetten om met ambitieuzere plannen te komen, liefst al in 2018.
4. Onder druk zetten? Wat een slapte. Kan dat niet steviger?
Tja, het blijft een VN-proces. Elk land is soeverein. En we wisten dat de basis van het akkoord een deal tussen de VS en China was. Daarin wisten we dat het VN-proces nooit een juridisch dwingend dictaat kon opleggen aan landen om met klimaatplannen te komen. En op zich hebben we van Kyoto geleerd dat juridische bindendheid ook zijn grenzen heeft: toen Canada onder Kyoto haar doel niet ging halen, stapte ze er gewoon uit. Daar sta je dan met al je prachtige sanctiemiddelen. En Kopenhagen klapte omdat China en VS geen bindende afspraken wilden. De inzet van Parijs was vanaf het begin anders: meer een aanpak bottom-up waarbij de basis wordt gevormd door alle klimaatplannen van alle landen. En dat er nu al bijna 190 landen zijn met een klimaatplan kan moeilijk overschat worden. De wereld is definitief voorbij het Kopenhagen-trauma.
5. Maar vrijblijvendheid is dus troef?
Nee, niet helemaal. De inhoud en uitvoering van klimaatplannen is aan de landen inderdaad. Maar zodra je meedoet aan die klimaatplannen word je onderdeel van een juridisch bindend VN-proces. Al je plannen en maatregelen worden onderdeel van een mondiaal, door de VN beheerd, accountingssysteem. En dus is elke actie transparant bekend en kun je je niet meer verschuilen achter vage intenties. En het reviewproces is ook bindend. Als je eenmaal meedoet met de systematiek moet je elke vijf jaar een nieuw plan inleveren dat ambitieuzer is dan het vorige. In 2023 worden de eerste nieuwe plannen verwacht. Elke vijf jaar zullen de duimschroeven dus worden aangehaald. Een bindend regime dat de druk alsmaar opvoert om meer te doen, zeker als we steeds beter weten hoever we afzitten van twe graden of anderhalve graad. De vrijblijvendheid wordt gewoon steeds minder.
6. Maar tot die tijd gaan we naar drie graden; waarom toch zo enthousiast?
In deze gehele context is er veel meer afgesproken over reviews, transparantie en accounting dan van te voren verwacht. En omdat 195 landen nu hebben toegezegd mee te doen – zelfs Venezuela heeft zaterdagochtend toegezegd met een klimaatplan te komen – is het signaal aan de buitenwereld duidelijk: we gaan weg van fossiel. Op weg naar Parijs zagen we steeds meer investeerders, bedrijven en lokale overheden aankondigen echt te bewegen. Parijs is een steun in de rug voor al die partijen. En de fossiele reuzen die niet willen en zich altijd verscholen acht mondiale actie, kunnen zich steeds minder verschuilen. De wereld is definitief op gang gekomen: investeerders weten waar ze hun dollars, euro's en yens moeten gaan inzetten: duurzame energie en groene economie. Je zult ook zien dat veel landen in 2018 redelijk makkelijk met ambitieuzere plannen kunnen komen omdat ze de vooruitgang nu zo onderschatten. De koplopers worden gesteund; de achterblijvers krijgen een schop onder hun kont. En elke vijf jaar wordt de druk opgevoerd om harder te lopen. Maatschappij en politiek kunnen weer enigszins in gelijke pas gaan lopen; daar waar de politiek serieus achterop is geraakt de laatste jaren.
7. Dus we gaan beneden de anderhalve graad blijven?
Het kan. Als dit mechanisme goed gaat lopen, kunnen we als wereld onder de anderhalve graad blijven. Maar we kunnen niet achterover leunen: in die zin is Parijs slechts een startschot. Misschien even Kerst vieren, maar daarna overal doorgaan met regeringen onder druk zetten om meer te doen. Hoe harder de maatschappij doorgaat met veranderingen van onderop, hoe makkelijker het zal zijn voor regeringen om in 2018, 2023, enzovoorts met ambitieuzere plannen te komen. En hoe sneller alle investeerders uit fossiel zullen stappen. Dat zal uiteindelijk elke fossiele reus van pad veranderen. Of niet, maar dan eindigen ze net als RWE en EDF in grote financiële problemen.
8. Parijs ging alleen over mitigatie (het voorkomen van klimaatverandering)?
Nee, er is ook gesproken over adaptatie (aanpassen aan toekomstige klimaatverandering), klimaatschade (huidige effecten van klimaatverandering), financiën en technologie-overdracht. Allemaal thema's die terecht door armere landen zijn ingebracht. Zij lijden immers het meeste onder klimaatverandering, terwijl ze het minste eraan hebben bijgedragen. Parijs heeft voor de eerste keer erkend dat er nu al klimaatschade is (loss and damage), heeft financiële hulp van rijk aan arm wettelijk vastgelegd en heeft de relatie tussen mitigatie en adaptatie ietwat gelijk getrokken. De afspraken zijn allemaal wat minder strak en minder concreet; kritiek van veel ontwikkelingsorganisaties is terecht; maar voor de eerste keer hebben we een VN-verdrag waar al deze zaken juridisch bindend worden vastgelegd. Het kan altijd beter, maar ook hier wordt een belangrijke stap vooruit gezet.
9. Is het Verdrag van Parijs al in werking getreden dan?
Nee nog niet. Maar de criteria zijn redelijk soepel: 55 landen moeten akkoord gaan en 55 procent van de broeikasgasuitstoot moet gedekt zijn. Omdat de klimaatplannen niet juridisch bindend zijn, is ratificatie niet voor elk land verplicht (dat verschilt per land; geldt vooral voor de Verenigde Staten). In de VS zal Obama het Verdrag van Parijs interpreteren als een uitvoering van de klimaatconventie van 1992 die wel door de VS is geratificeerd. De President kan dus redelijk snel zelf tekenen, wat hij waarschijnlijk zal doen voordat hij eind 2016 zijn office zal verlaten. Als China en de EU ook een beetje meehelpen kan Parijs officieel van start gaan eind 2016. Geen Republikein die dat dan kan tegenhouden, al zullen ze dat vast met rechtzaken gaan proberen.
10. Eigenlijk best wel een historisch akkoord dus?
Ja, dat zeiden we al.